Prokrastynacja to temat, który od wieków budzi zainteresowanie psychologów, socjologów, a przede wszystkim tych, którzy na co dzień zmagają się z tym zjawiskiem. Choć wygląda na prosty i zrozumiały, to tak naprawdę skrywa w sobie wiele mechanizmów, które wpływają na nasze życie i naszą codzienność.
Definicja prokrastynacji
Bardzo często prokrastynacja definiowana jest jako „choroba XXI wieku” lub „zabójca produktywności”. W literaturze naukowej jest różnie opisywana, ale jednym z najbardziej popularnych definicji jest „niezasadne opóźnianie działania, pomimo świadomości negatywnych konsekwencji”. To celowe odkładanie zadań na później, nawet jeśli wiemy, że to przyniesie nam różnego rodzaju trudności w przyszłości. Prokrastynacja nie jest zwykłym lenistwem – to zaburzenie polegające na braku możliwości zarządzania swoim czasem oraz złym zarządzaniu swoją motywacją i emocjami.
Prokrastynacja, choć z pozoru prosta do zrozumienia, to zjawisko dużo bardziej złożone niż mogłoby się wydawać. Psychologia rozumie prokrastynację jako zespół nawyków, które są związane z odkładaniem zadań, procrastination jest więc nie tylko brakiem motywacji, ale też problemem z zarządzaniem swoim czasem i zadaniami.
Prokrastynacja a zdrowie psychiczne
Choć prokrastynacja może wydawać się niewinnym, często spotykanym zjawiskiem, ma ona poważne implikacje dla zdrowia psychicznego. Badania pokazują, że chroniczna prokrastynacja może prowadzić do zwiększonego poziomu stresu, lęku, depresji i niskiego poczucia wartości. Jest to spowodowane ciągłym odczuwaniem presji czasu, niezdolnością do realizacji zadań i ciągłym poczuciem winy związanym z nierealizowaniem zadań.
Przyczyny prokrastynacji
Przyczyn prokrastynacji jest wiele. Mogą to być zarówno faktory zewnętrzne, takie jak nadmiar obowiązków, brak czasu, ale także wewnętrzne, takie jak lęk przed porażką, perfekcjonizm, brak samooceny. Bardzo często prokrastynacja wynika też z braku motywacji, nieumiejętności zarządzania czasem.
W zależności od przyczyn i skutków, wyróżniamy dwa główne typy prokrastynacji.
Prokrastynacja aktywna i pasywna
Prokrastynacja aktywna to taka, w której osoba celowo odkłada realizację zadań na później, pomimo świadomości, że spowoduje to problemy. Jest to pewnego rodzaju forma buntu, wyraz niechęci do realizacji konkretnego zadania. Prokrastynatora aktywnego można określić jako osobę, która „nawet gdy powinna, nie chce”.
Prokrastynacja pasywna to opóźnianie zadań, które wynika z braku umiejętności zarządzania czasem, braku motywacji lub lęku przed porażką. Osoby cierpiące na prokrastynację pasywną często czują się bezsilne wobec swojego problemu i trudno im z nim walczyć.
Skutki prokrastynacji
Skutki prokrastynacji są zazwyczaj negatywne i mogą wpływać na różne sfery życia osoby, która na nią cierpi. Mogą być to problemy z przestrzeganiem terminów, niski poziom satysfakcji z pracy czy życia prywatnego, a nawet problemy zdrowotne spowodowane chronicznym stresem. Obszary życia, które najbardziej cierpią z powodu prokrastynacji, to przede wszystkim praca czy nauka, relacje interpersonalne, a również zdrowie fizyczne i psychiczne.
Cykl prokrastynacji
Prokrastynacja często ma charakter cykliczny. Zaczyna się od poczucia, że mamy dużo czasu na wykonanie zadania, po czym następuje odkładanie zamierzonego działania na później. Gdy termin wykonania zadania zbliża się, pojawia się poczucie stresu i lęku, a w końcu pojawia się presja czasu, która zmusza do działania. Po zakończeniu zadania pojawia się poczucie ulgi, ale także poczucie winy i frustracji z powodu braku efektywnego zarządzania czasem.
Prokrastynacja u dzieci i młodzieży
W przypadku dzieci i młodzieży prokrastynacja może mieć rówież wiele przyczyn, ale najczęściej jest to brak umiejętności zarządzania czasem, brak motywacji do nauki, a czasem także problemy rodzinne. Dzieci, które cierpią na prokrastynację, często mają problemy w szkole, zarówno pod względem ocen, jak i relacji z rówieśnikami.
Prokrastynacja u dorosłych jest często związana z pracą. Przyczyny mogą być różne – od braku satysfakcji z wykonywanego zawodu, przez przeciążenie obowiązkami, po lęk przed porażką. Często osoby cierpiące na prokrastynację mają problemy z przestrzeganiem terminów, co może przekładać się na ich karierę zawodową.
Poradniki i techniki radzenia sobie z prokrastynacją
Istnieje wiele technik i strategii radzenia sobie z prokrastynacją. Najważniejsze z nich to nauka efektywnego zarządzania czasem, ustawianie realistycznych celów i podzielanie zadań na mniejsze części. Ważne jest też identyfikowanie i rozwiązywanie problemów, które są przyczyną prokrastynacji – może to być np. lęk przed porażką, brak samooceny, perfekcjonizm.
Walka z prokrastynacją to przede wszystkim praca nad sobą. To uczenie się nowych nawyków, zarządzania czasem i zadaniami, zrozumienie swoich emocji i formułowania realistycznych celów. W walce z prokrastynacją bardzo pomocne może być wsparcie psychologa lub coacha, który pomoże zrozumieć mechanizmy ten zjawiska i da narzędzia do jego zwalczania.
Prokrastynacja a pandemia coronavirus
Pandemia koronawirusa, która zmusiła wiele osób do pracy lub nauki zdalnej, na pewno przyczyniła się do wzrostu problemów z prokrastynacją. Brak wyraźnej granicy między pracą a czasem wolnym, poczucie izolacji i niepewności, a także brak kontroli ze strony przełożonych czy nauczycieli, mogły zwiększyć skłonność do odkładania zadań na później.
Prokrastynacja w pracy
Prokrastynacja w pracy to problem, który może dotykać zarówno pracowników, jak i menedżerów. Odkładanie zadań na później może prowadzić do opóźnień w realizacji projektów, spadku efektywności i dyskomfortu w zespole. Przeciwdziałanie prokrastynacji w miejscu pracy mogą obejmować wprowadzenie systemu zarządzania projektami, szkolenia z zarządzania czasem, a także rozmowy z pracownikami i zrozumienie ich potrzeb.
Prokrastynacja to zjawisko, które, choć powszechne, może znacząco wpływać na nasze życie. Dlatego tak ważne jest radzenie sobie z tym problemem i dążenie do efektywnego zarządzania swoim czasem i zadaniami.
