Praca to relacja, która binduje pracownika i pracodawcę, a regulowana jest poprzez umowę o pracę. W niektórych sytuacjach konieczne może być jej rozwiązanie. Dzisiaj przyjrzymy się jednej z możliwości – wypowiedzeniu umowy o pracę w trybie natychmiastowym, czyli bez okresu wypowiedzenia.
Podstawy wypowiedzenia umowy o pracę w trybie natychmiastowym
Wypowiedzenie umowy o pracę w trybie natychmiastowym, czy też jak to nazywają prawnicy „rozwiązanie umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia”, jest jednym z domniemywanych środków, jakie prawo pracy zezwala stosować pracodawcom i pracownikom. Jest to zazwyczaj krok ekstremalny, podejmowany w sytuacjach zapewniających poważne uchybienia.
W żargonie prawniczym mówi się o „szczególnie ważnych przyczynach” – nie ma tutaj, jednak, precyzyjnych wytycznych, które jednoznacznie określałyby co można zaliczyć do takich przyczyn. W kolejnych punktach omówimy bardziej szczegółowo, co potencjalnie może stanowić o takim uchybieniu ze strony zarówno pracodawcy, jak i pracownika.
Przyczyny nagłego rozwiązania umowy
Główne przyczyny natychmiastowego wypowiedzenia umowy z punktu widzenia pracodawcy to przede wszystkim poważne naruszenia obowiązków pracownika, takie jak kradzież własności zakładowej, ujawnianie tajemnic firmy, długie nieusprawiedliwione nieobecności, czy wykonywanie pracy pod wpływem alkoholu czy substancji psychoaktywnych.
Pracownik z kolei również ma prawo rozwiązać umowę o pracę w trybie natychmiastowym. Przyczyną może być na przykład groźba ze strony pracodawcy, zdecydowane naruszenie praw pracowniczych, zaległości w wypłacie zarobków oraz znęcanie się i mobbing.
Wymienione powyżej sytuacje są jedynie przykładowe. Zdecydowanie o ważnych przyczynach musi zawsze poprzedzić indywidualna ocena konkretnej sytuacji.
Prawa i obowiązki
Pracodawca, który decyduje się na wypowiedzenie umowy o pracę w trybie natychmiastowym, jest zobowiązany do precyzyjnego spisania przyczyn takiej decyzji, a również musi udokumentować dowody potwierdzające te przyczyny. Warto również pamiętać, że pracodawca jest zobowiązany do natychmiastowego powiadomienia pracownika o rozwiązaniu umowy o pracę.
Rozwiązanie umowy o pracę w trybie natychmiastowym nie zwalnia pracodawcy z wypłaty pracownikowi wynagrodzenia za pracę wykonaną aż do momentu zakończenia stosunku pracy, a także wynagrodzenia za niewykorzystany urlop.
Pracownik, który decyduje się na natychmiastowe wypowiedzenie umowy o pracę, musi powiadomić o tym fakcie pracodawcę, dokładnie określając powody swojej decyzji. Zasadne jest również zgromadzenie dowodów potwierdzających ważność powodów dla takiej decyzji.
Pracownik może natychmiast zakończyć pracę i nie ma obowiązku odpracowywania okresu wypowiedzenia. Należy jednak pamiętać, że takie kroki mogą mieć poważne konsekwencje prawne, a w przypadku, gdy pracodawca uważa, że powody wypowiedzenia nie były wystarczające, może on złożyć do sądu wniosek o odszkodowanie.
Podstawy prawne określające tryb natychmiastowy
Wszystko, co dotyczy wypowiedzenia umowy o pracę w trybie natychmiastowym, regulowane jest przede wszystkim przez Kodeks Pracy – głównie artykuł 52 dla pracodawców oraz artykuł 53 dla pracowników. Według nich pracownik, jak i pracodawca, mają prawo do natychmiastowego wypowiedzenia umowy, jeśli uznają, że kontynuacja stosunku pracy jest niemożliwa z powodu poważnych okoliczności.
W ustawodawstwie polskim istnieje również wiele orzeczeń sądowych, które precyzują i interpretują te artykuły, co daje pracownikom i pracodawcom więcej wytycznych na temat tego, co może być uznane za „szczególnie ważne przyczyny”.
Natychmiastowe wypowiedzenie umowy o pracę jest możliwe nie tylko w przypadku poważnego naruszenia obowiązków pracowniczych, ale także w niektórych innych wyjątkowych okolicznościach. Do takich sytuacji można zaliczyć na przykład utratę uprawnień potrzebnych do wykonywania pracy, takich jak prawo jazdy czy licencje specjalistyczne.
Dodatkowo zgodnie z orzecznictwem sądowym, pracownik ma prawo do natychmiastowego wypowiedzenia umowy o pracę, jeżeli jego zdrowie jest zagrożone, a pracodawca nie podjął odpowiednich środków, aby go chronić, na przykład podczas pandemii.
Jak prawidłowo sporządzić wypowiedzenie natychmiastowe?
Wypowiedzenie umowy o pracę w trybie natychmiastowym powinno zawierać kilka podstawowych elementów. Przede wszystkim, powinno być sprawiedliwe i uczciwe. Należy dokładnie przedstawiać przyczyny takiej decyzji, najlepiej opierając się na konkretnych faktach i danych.
Wypowiedzenie powinno być pisemne i zawierać datę oraz podpis osoby wypowiadającej umowę. Należy pamiętać również, że należy je przekazać osobie, której umowę wypowiadamy – pracownikowi lub pracodawcy – bezpośrednio lub za pomocą poczty, pod rygorem utraty skuteczności.
Skutki prawne natychmiastowego wypowiedzenia
Natychmiastowe wypowiedzenie umowy o pracę prowadzi do natychmiastowego zakończenia stosunku pracy, co oznacza, że pracownik nie musi już się stawiać do pracy, a pracodawca nie musi mu za nią płacić.
Jeżeli jednak pracownik wypowiada umowę o pracę w trybie natychmiastowym bez wystarczających powodów, pracodawca ma prawo do odszkodowania. W przypadku wypowiedzenia umowy o prace przez pracodawcę bez zachowania okresu wypowiedzenia pracownik ma prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.
Proces sądowy w przypadku kontestacji wypowiedzenia
Proces sądowy w przypadku kontestacji wypowiedzenia umowy o pracę w trybie natychmiastowym rozpoczyna się od wniesienia przez stronę przegraną powództwa do sądu pracy. Sąd rozpatruje, czy przyczyny wypowiedzenia były wystarczająco ważne, i czy strona wypowiadająca umowę działała zgodnie z prawem.
Jeśli sąd stwierdzi, że wypowiedzenie było niezgodne z prawem, może orzec przywrócenie do pracy lub odszkodowanie. Proces sądowy może trwać jednak wiele miesięcy, a nawet lat, a jego wynik jest niepewny.
Porady dla pracodawców i pracowników
Wypowiedzenie umowy o pracę w trybie natychmiastowym to skomplikowany temat, który wymaga wielu uczciwości i ostrożności. Zawsze warto skonsultować takie kroki z prawnikiem lub doradcą prawnym, aby uniknąć późniejszych problemów.
Pracownikom radziłbym gromadzić dowody na ewentualne naruszenie praw pracowniczych – mogą się one okazać kluczowe w procesie sądowym. Pracodawcy natomiast powinni pamiętać, że nie mogą oni zwalniać pracowników bez poważnych powodów, a każda decyzja o rozwiązaniu umowy musi być solidnie udokumentowana.
