W toku procesów wzrostu gospodarczego często napotykamy na różnego rodzaju przeszkody, które mogą mieć zarówno charakter tymczasowy, jak i bardziej trwały. Część z tych przeszkód to „błędy w sztuce”, wynikające z wadliwego zaplanowania czy braku odpowiednich rezerw. Są one znane jako „wąskie gardła”. Inne przeszkody są bardziej obiektywne, trudniejsze do przezwyciężenia i mają charakter bardziej trwały. Te przeszkody nazywamy barierami wzrostu gospodarczego.
Bariery rozwoju gospodarczego – polityczne i prawne
Nawet najlepiej prowadzone finanse państwowe mogą być powodem, dla którego rozwój gospodarczy nie jest wystarczająco dynamiczny, lub wręcz państwo pogrążyło się w stagnacji. Przede wszystkim jeśli brak jest inwestycji w kapitał fizyczny (czyli na przykład w infrastrukturę drogową) lub są one bardzo niskie przynosi to w konsekwencji negatywne skutki. Analogicznie wygląda sytuacja, gdy chodzi o bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Inne bariery rozwoju gospodarczego to na przykład niekorzystna dla przedsiębiorców sytuacja gospodarcza, wysokie obciążenia podatkowe rozpoczynających działalność. Do barier prawnych z kolei należy zaliczyć przede wszystkim sytuację legislacyjną, która generuje niski poziom swobody gospodarczej. Zazwyczaj państwa o takich przymiotach charakteryzują się zmienną sytuacją polityczną, a taki bark stabilności nie wpływa dobrze na rozwój gospodarczy – brak jest zarówno skłonności do inwestycji ze strony zagranicznych inwestorów, jak i do otwierania własnych działalności przez mieszkańców, a w konsekwencji prowadzi to do stagnacji gospodarczej.
Bariery rozwoju o pochodzeniu społecznym lub kulturowym
Poza barierami polityczno-prawnymi istnieje jeszcze szereg barier o charakterze społecznym lub kulturowym – jest to jednak powiązane bezpośrednio z sytuacją polityczną danego kraju. Główne bariery rozwoju gospodarczego to niskie inwestycje w kapitał ludzki przez państwo. Brak inwestycji w wysoki poziom oświaty czy dostępności do świadczeń medycznych przekłada się bezpośrednio na opóźnienie rozwoju gospodarczego. Dodatkowo, kapitał ludzki jest aktualnie uznawany za czynnik przewagi konkurencyjnej nad innymi gospodarkami – brak wykształconej kadry pracowniczej nie pozwoli na osiągnięcie sukcesu na rynku. Dodatkowo występują bariery rozwoju gospodarczego o charakterze kulturowym, do których należy zaliczyć te generowane przez utrwalone nierówności dochodowe lub społeczne – należy tu wskazać występowanie grupy oligarchów czy też podział kastowy w kraju. Wszystkie te bariery mają duży wpływ nie tylko na rządzących, ale przede wszystkim na to, jak w dłuższym okresie czasu rozwija się konkretne państwo.
Bariery społeczno-ekonomiczne
Bariery społeczno-ekonomiczne mają duże znaczenie dla wzrostu gospodarczego. Przykładowymi barierami społeczno-ekonomicznymi są: bariera konsumpcji, bariera siły roboczej, bariera surowcowa, bariera żywnościowa oraz bariera handlu zagranicznego.
Bariera konsumpcji
Bariera konsumpcji występuje, gdy obniżenie poziomu konsumpcji prowadzi do spadku wydajności pracy i ogranicza wzrost produkcji. Aby zapobiec tej barierze, konieczne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu inwestycji, który nie wpłynie negatywnie na poziom konsumpcji. Górna granica inwestowania ustalana jest na poziomie nie niższym niż stały poziom konsumpcji per capita, aby konsumpcja rosła w tempie równym wzrostowi ludności. Dolna granica inwestowania polega na utrzymaniu stałego poziomu dochodu narodowego per capita, co umożliwi wzrost demograficzny.
Bariera siły roboczej
Bariera siły roboczej pojawia się, gdy brakuje odpowiedniej liczby pracowników do obsadzenia miejsc pracy w istniejących i nowo powstałych zakładach. Występuje to w sytuacji pełnego zatrudnienia, gdzie przyrost miejsc pracy jest większy niż przyrost ludności zdolnej do pracy. Bariera siły roboczej może mieć trzy wymiary: ilościowy, kwalifikacyjny i alokacyjny. W wymiarze ilościowym występuje brak wystarczającej liczby pracowników do obsadzenia miejsc pracy. W wymiarze kwalifikacyjnym problemem jest niezgodność struktury zatrudnienia z wymaganiami nowoczesnego aparatu wytwórczego. W wymiarze alokacyjnym bariera siły roboczej wynika z nierównomiernego rozmieszczenia pracowników w różnych sektorach gospodarki.
Bariery techniczne
Bariery techniczne obejmują barierę strukturalną i technologiczną. Bariera strukturalna wynika z niedoskonałości struktury aparatu wytwórczego i trudności w dostosowaniu go do zamierzonej struktury produkcji. Jest to wynik długotrwałych zmian w strukturze gospodarki, które utrudniają przestawienie się na nowe modele produkcji. Bariera technologiczna dotyczy braku dostępu do nowoczesnych technologii i technik produkcji. Przezwyciężenie tych barier wymaga inwestycji w rozwój technologii oraz modernizację struktury aparatu wytwórczego.
Zależność barier
Wzajemne zależności pomiędzy tymi barierami są często złożone. Na przykład, niedobory infrastruktury mogą wpływać na inwestycje, co z kolei może wpływać na rozwój rynku pracy i nierówności społeczne. Równocześnie, niska jakość edukacji może wpływać na zdolności technologiczne społeczeństwa, co ma z kolei konsekwencje dla rozwoju gospodarczego. Eliminacja barier rozwoju gospodarczego wymaga zazwyczaj kompleksowego podejścia, uwzględniającego różnorodne aspekty społeczne, ekonomiczne, ekologiczne i instytucjonalne.
Podsumowanie
Bariery wzrostu gospodarczego są przeszkodami, które ograniczają procesy wzrostu gospodarczego. Mogą wynikać z różnych przyczyn, takich jak brak kapitału, niedostateczna podaż czynników produkcji, brak kapitału ludzkiego, niedostateczna podaż surowców, żywności i problematyczne warunki handlu zagranicznego. Dodatkowo, bariery mogą wynikać z czynników społeczno-ekonomicznych, technicznych i instytucjonalnych. Przezwyciężenie tych barier wymaga działań na wielu frontach, takich jak inwestycje, rozwój kapitału ludzkiego, modernizacja technologii i reformy instytucjonalne.
